| D | 500 |
| D | afk. dit, zogenaamd, bijgenaamd, afgesproken |
| D | afk. doopregister |
| D. | afk. dominus, doctor |
| d | afk. dito, evenzo, eveneens |
| d | afk, de |
| d | afk, denier, 1/12 sou, penning, duit, |
| d. | afk. demoiselle, juffrouw winkelmeisje |
| d. | afk. denarius, betaalmiddel, Romeinse zilvermunt |
| d.a. | afk. dicti anni, de genoemde jaren |
| daalder | muntsoort, waarde gelijk aan 30 stuivers |
| daalder | belasting |
| daaraan | daarna, daaropvolgende |
| daaruyt | waaruit |
| dachclocke | morgenklok |
| dachmael | oppervlakte maat, 1 dachmael = 1/4 bunder |
| dachmat, dagmeet, dagmaet | grootte van een stuk grond, dat in een dag gemaaid werd, in Drenthe ca 66 are |
| dachuerder | dagloner |
| dachvaerden | oproepen voor de rechtszitting |
| dachwrocht | dagloner, daggelder |
| dackvast | goed en waterdicht dak |
| dadungsluden, | scheidrechters, goede mannen |
| daer aen | waaraan |
| daer | daar |
| daermede | daardoor, daarmee |
| daet | rechtshandeling, vastlegging in een akte |
| dagement | dagvaardiging |
| dagge (ijzer) | gebogen voegspijker |
| daghes | dag, in de vorm van de volgende dag |
| daguerreotype | lichtbeeld, methode om door enkele werking van het licht het beeld op een chemisch toebereide metaalplaat over te brengen. De uitvinder van de fotografie L.J.M. Daguerre stierf in 1851. In sommige families bewaard men nog zulke foto's van grootouders of overgrootouders |
| daguir | dagloon |
| dagvaert | dagreis, reis welke een dag lang duurt |
| dagwand, dagmaal, dagmaat | oppervlakte maat, 1 dagwand is de oppervlakte welke men kon ploegen in een dag, = 1/4bunder = 100 vierkante roeden |
| dair omme | daarom |
| dairup | waarna, daarna |
| dake | met stro of riet afgedekt dak |
| dalen | afstammen |
| daler, daller | daalder, betaalmiddel |
| dalle funèbre | grafsteen, zerk |
| damas | damast |
| dammasten | gekleurd weefsel met figuren |
| Dammona / Dumun | Appingedam |
| dammsetzer | stratenmaker |
| damneren | verdoemen |
| dampneeren | veroordelen |
| dando in huiusmodi redempione | gevend in geval van een dergelijke lossing |
| dant | jong meisje, maar in de slechte betekenis als slordig etc. |
| dantler | uitdrager, opkoper |
| da pacem domine | de 17e zondag na drie-eenheid |
| dapifer | drossaard |
| dardemande | wol van slechte (derde) kwaliteit |
| dare ad censum | in cijns geven |
| dare ad pactum | in pacht geven |
| dare, dedi | geven |
| darie | veen |
| darmgerde, darmgarde | buikriem van paard |
| dartigh | dertig, 30 |
| das | damhert |
| das | geven |
| das | heraldiekteken, roofdier in zwart met bles |
| data generali absolutione (in articulo mortis impertiri solita) | na het geven van de algemene absolutie (die men gewoonlijk ontvangt in het stervensuur) |
| date | op een zeker tijdstip |
| dateren | op een zekertijdstip vaststellen |
| dato | op de dag van uitgeven |
| datum | gegeven, dag van uitgeven |
| daubenmacher | kuiper |
| Daventria(e) | (te) Deventer |
| davidjoristisch | opvattingen volgens de Delftenaar en wederdoper David Joris, (1501-1556) |
| davitzgulden | betaalmiddel, 1 davitzgulden = 34 stuvers |
| dcc | afk. de cette commune, in deze gemeente, dorp |
| dcd | afk. de ce diocède, in dit bisdom |
| dcella | afk. domicella, juffrouw, dochter van de heer, jonkvrouw |
| dch | afk. de ce hameau, uit dit gehucht, buurtschap |
| dcp | afk. de cette paroisse, tot deze parochie |
| d.d. | afk. de dato, op de dag (van maken) |
| Dd. | afk. op huw. akte, doopdatum |
| delict, delictum | misdaad |
| de | van (bij namen), over |
| decla | afk. éclaration, verklaring, betuiging, aangifte, opgave, |
| dede | afk. dedite, afkoopsom, herroeping, intrekking |
| deff | afk. déffendeur, verweerder, -ster |
| deff | afk. deffunt, overleden, gestorven, wijlen, zaliger |
| deman | afk. demandee, vraag, verzoek, eis, wens |
| de (mea) licentia | met (mijn) toestemming |
| den | afk. denier, zilverling, 1/12 sou, penning, duit |
| de consensu meo | met mijn toestemming |
| de consensu parentum | met toestemming van de ouders |
| de consensu pastoris | met toestemming van de pastoor |
| de consensu quorum interest | met toestemming van de belanghebbenden |
| de dato | van/op de dag |
| de expressa licenta | met de uitdrukkelijke vergunning |
| de gratia speciali | door een bijzondere gunst |
| de hodie | vanaf de huidige dag |
| de jeune åge pour une humain | minderjarige leeftijd , onbeiaert (vlaams) |
| de labore suo vivens | die zijn brood verdient door zijn werk |
| de mandato | bij opdracht |
| de more | volgens de gewoonte |
| de nocte | ‘s nachts |
| de panibus | 3e zondag voor Pasen |
| desc | afk. descendance, nakomelingschap, nakomelingen, nageslacht |
| dess | afk. dessus, bovenkant, bovenste deel |
| de sacro fonte susceperunt | ze namen (het kind) op van de H. Doopvont |
| de suis vivens | die in zijn eigen onderhoud voorziet |
| de wijle | omdat |
| deaurator | vergulder |
| debere, debui,debitum | moeten, verschuldigd zijn |
| debilitas | gebrekkigheid |
| debilitate | door gebrekkigheid |
| debilitate senectus | wegens seniliteit |
| debilitate senectutis | door zwakheid, veroorzaakt door ouderdom |
| debitis | met, door verplichtingen |
| debitor | crediteur |
| debitum, debui | moeten, verschuldigd zijn, schuld, verplichting |
| debitus | verplicht, verschuldigd |
| debourseren | voorschieten van geld |
| debvoir | moeite, toewijding (in oud frans), ambtsplicht, dat men schuldig is |
| dec. afk. decanus | deken |
| decanatus, -us | dekenaat |
| decanus | deken |
| décapitation | onthoofding |
| décapiter | onthoofden |
| décédé(e) | overleden |
| décéder | overlijden, sterven |
| decedere, decessi, decessum | vertrekken, sterven |
| decem | tien |
| decembris, ber, -bre | december = 10e maand van het Romeinse jaar, (dat begon op 1 maart), vaak aangeduid met een ( X) |
| decempedator (juratus) | (gezworen) landmeter |
| decennis | tienjarig |
| décès | het overlijden, sterfgeval |
| decibat(ut) | zoals hij zei |
| decideren | een geschil uitpraten |
| decima bladi | belasting op het veldgewas (tiende) |
| decima feni | belasting op het hooi (tiende) |
| decima gelimae | belasting op het stro (tiende) |
| decima novales | belasting op land waarop nog geen belasting is geheven (tiende) |
| decima torbonum | belasting op het turf (tiende) |
| decima veteres | oude tienden belasting op land dat al ontgonnen was |
| decima | tiende (was een kerkelijke belasting) |
| decimam antenmeridianam (circa) | rond tien uur 's morgens |
| decimator | tiendeheffer |
| decimo | op de 10e , tiende |
| decimonono | negentiende |
| decimoquarto | veertiende |
| decimotertio | dertiende |
| decimus | tiende |
| decisie | einde van een geschil |
| decivator | bedienaar, kapelaan, rector |
| decken, deken | hoofd van een kapittel |
| deckstocken | takken aan de buitenzijde van een gebundelde bos hout |
| declarans (declaravit) se scribere non posse | verklarende niet te kunnen schrijven |
| declarare, declareren | verklaren |
| declaratio nullitatis matrimonii | nietigverklaring van het huwelijk |
| déclaration, declaratie | aangifte, verklaring |
| declinatoire (exceptie) | afwijking, afwijzende verwering |
| declineren | weigeren, afwijken |
| decnagel | daknagel |
| decollare | onthoofden |
| decollatio (johannes) | onthoofding van Johannis, 29 augustus |
| decollatus | onthoofd |
| decreet, decrete | besluit, overheidsbevel |
| decretieren | voorschrijven, bevelen |
| decretum | beslissing |
| dedi | ik heb gegeven |
| dedicatio | kerkwijding, kermis |
| dediceren | opdragen |
| dedit, dedi | ik heb gegeven |
| deduceren | beleden |
| deducieren | afleiden |
| deductie | uiteenzetting |
| deeg | voordeel van hebben, mengsel van meel en water/melk |
| deel | dorsvloer, plank, gedeelte van boerderij, een aantal in boekvorm gebonden bladeren of katernen |
| deelaghtigh | (aan) deel genomen |
| deelboeck | register waarin de verdeling van de erfenis werd opgetekend |
| deelbrieve | boedellijst, van de goederen in een sterfhuis |
| deeldach | dag waarop de verdeling van de erfenis plaats vind |
| deeler, deelder | erfgenaam |
| deelgelt | beloning voor het regelen van de erfenis |
| deelloos | uitgesloten als erfgenaam |
| deelvoochdij | tijdelijk voogdijschap bij een sterfgeval tot de voogden zijn aangewezen |
| deen | lompe kerel |
| deer | leed, ongemak, hinder |
| deern | jong meisje |
| deesse, defui | afwezig zijn, missen |
| defalkieren | afkorten |
| defalt | gebrek, verstek |
| defectu (o) virium | in gebreke van krachten |
| defenderen | beschermen |
| défenseur | advocaat, beschermer |
| defensie | verdediging |
| defere, | brengen |
| definitiva (sententia) | eindvonnis |
| definitivus | definitief, eind -.... |
| deflorata | ontmaagd |
| defunct(i) (us) | overleden |
| defuncta | overledene |
| defunctus | overledenen |
| defungi, defunctus sum | overlijden |
| défunt | overleden, gestorven, wijlen, zaliger |
| degenereren | zijn geslacht niet volgen |
| deglubitor | vilder |
| Dei gratia | door de gratie Gods |
| dei | van God |
| deimt, deimpt, deimat | oppervlaktemaat, 1 deimt is de oppervlakte welke men kon maaien in een dag, gevonden diverse maten tot 400 vierkante roeden ook gevonden 0,4-0,8 ha |
| dein | damhert |
| deinde | vervolgens, opvolgend, daarna |
| dekker | lei -, riet -, pannendekker |
| del | laagte |
| delaj | uitstel |
| delatum | brengen |
| delatus van deferre | gebracht |
| delectatie | behagen, genoegdoening |
| delecteren | behagen |
| deliberare, deliberatie | overleggen, (van iets) |
| deliberen | krenken |
| delibereren | beraadslagen, bedenken, overleg |
| delicaet | zacht, teder |
| delirium, dilirium | waanzinnigheid |
| delling | vallei, dal, kuil |
| Delphi Delphium | Delft |
| deluw | doods, loodkleurig |
| demeurant à ....... | geboren te ........, wonende te ........ |
| demi.frère | halfbroer, stiefbroer |
| demigravit | overleden, verhuisd |
| demi.soeur | halfzus (ter), stiefzus (ter) |
| demission de biens | afstand van goederen aan de vermoedelijke erfgenamen mits zekere verplichtingen en voorwaarden |
| demping | ombrengen |
| den hoop | bij elkaar |
| den penning XVI | op elke 16 penningen één penning = 6,25% |
| den sonnenopganck | het oosten, waar de zon opgaat. Als plaatsbepaling gebruikt |
| denaris | betaalmiddel, 12 denaris =1 schelling |
| denarius | penning |
| denatus | gestorven |
| dengler | magere Hein, man met de zeis |
| denier | betaalmiddel 1 denier = 3 miten. De dinier was de voorloper van de penning |
| denunciatio -ionis | (huwelijks)afkondiging |
| Deo juvente | met Gods hulp |
| Deo optimo maximo | aan de heerlijkste opperste god (vaak op grafzerken vermeld) |
| Deo optimo spiritum dedit | gaf aan God de allerhoogste zijn geest |
| dependeert | afhangt |
| deponent | hij die verklaart , getuigt |
| deponeren | in rechte verklaren dat er iets gebeurt is |
| deposant | hij die verklaart |
| deposeren | getuigen, in depot zetten |
| depositie | verklaring, getuigenverklaring |
| depost | naschrift, latere opmerking |
| depraveren | kwaad maken, verergeren |
| deprimeren | neerslachtig maken |
| deputeren | iemand officieel aanstellen |
| derdalve, derdalf | twee en een half |
| derde gebod | 3e afroep in de kerk voorafgaand aan huwelijk, in kerkboek soms aangegeven met 3 streepjes ( III ) |
| derdehalfe | anderhalf, een heel en een half, ook gezien met verklaring twee en een half |
| derelicta | weduwe |
| derisie | spot, gek |
| deriveren | omlaag vloeien |
| derogeren | afbreuk doen, inbreuk maken, afwijken van de wet |
| dertienavont | de avond voor driekoningen |
| Des fiez a lúsage de France | leenrecht van de streek rondom Parijs |
| descendens | nakomeling |
| descendere | overlijden |
| descenderen | nederdalen |
| descendi | ik stam af van |
| descensum | overleden |
| descriptio | beschrijving |
| deservitor, -is | bedienaar van de parochie, waarnemend pastoor, koster |
| desherence | bij ontstentenis van wettige erfgenamen vervalt de erfenis aan de staat |
| desisteren | afhouden |
| desolaet | mistroostig |
| desoleren | bederven |
| despereren | wanhopen |
| despiciëren | afkeuren |
| despondieren | zich verloven |
| dessein | oogmerk, doel, plan |
| desselvenn | van deze (persoon) |
| dessin | ontwerp, tekening |
| destitueren | verlaten |
| destitutus (sensibus) | van zijn zinnen beroofd |
| desunt | zijn afwezig |
| deszendent | nazaat, opvolger |
| deszent (-orium) | nazaatvolgorde |
| detestabile | walgelijk, lelijk |
| detorqueren | verdraaien, anderszins voorstellen |
| detractie | achterklap |
| detriment | schade |
| dette ou créance | inschuld, ereschuld |
| detuli | brengen, ik heb gebracht |
| deu, dei | Gods |
| deurcleet | gordijn als afscheiding |
| deurgepasseer | voorbijgekomen ( zonder te stoppen) |
| deus in adjutorium | 11e zondag na Drievuldigheid |
| deus in loco sancto | 10e zondag na Drievuldigheid |
| deuske | gewicht, 1deuske = 2aas = 0,096gr. |
| deuvik | sluitpin van een vat |
| devent | afk. Deventer |
| devies | wapenspreuk |
| devise | heraldiekteken, hoofdbalk, |
| devoir gedaan | de taak op zich genomen |
| devotus | toegewijd, vroom |
| devoueren | prijsgeven |
| dewiele | terwijl |
| dexel | deksel |
| deyer | deserteur |
| dezelve | dit, deze, die, zulks |
| D.G. | afk. Dei Gratia, door de gratie Gods |
| dhtaon | afk. habitatio, (be)wonen |
| diak | afk. diaken |
| diablerie | tovenarij |
| diablesse | feeks |
| diabolique | satanisch |
| diaconus noster | onze diaken |
| diarrhea | diarree |
| dicere, dictum | zeggen |
| dichter | kleinzoon, kleinkind, afstammeling |
| dicit | hij zegt |
| dicit domininus ego cogto | 23e zondag na Drievuldigheid |
| dicitur | wordt gezegd, wordt genoemd |
| dicke | dikwijls, vaak |
| dicketons | betaalmiddel waarde = ? |
| dict. afk. dicto, dictus | in het gezegde |
| dictae hereditates | genoemde erfgoederen |
| dicti anni | de genoemde jaren |
| dicto logo | op de gezegde plaats |
| dicto | in het gezegde |
| dictum (est) | (er is) gezegd |
| dictum | uitspraak van rechtbank |
| dictus | gezegd, voornoemd die op de dag, genoemd, geheten |
| dicunt | zij zeggen |
| didymi | tweelingen |
| die bibel int corte | een bundeling van oud testamentische boeken |
| die precedente | op de voorafgaande dag |
| die subsequente | de volgende dag |
| die | op de dag |
| die(s), diei, diebus | dag |
| diebus | op de dagen |
| diefclocke | avondklok |
| diefleyer | helper van de schout |
| diefput | onderaardse gevangenis |
| diefzak | broekzak, zak in een broek op de dij |
| diem suum clausit | sloot zijn levensdag af |
| dierenepos | lang gedicht, zich afspelend in het dierenrijk |
| dierum | dagen, van de dagen |
| dies feriatus | feest- marktdag |
| dies illa | deze dag |
| dies jovis | donderdag |
| dies lunae | maandag |
| dies martis | dinsdag |
| dies mensis paschae | 4e zondag na Pasen |
| dies mercurii | woensdag |
| dies natalis | geboortedag, Kerstdag |
| dies post albas | 1e zondag na Pasen |
| dies saturni | zaterdag |
| dies solis | zondag |
| dies veneris parasceves | Goede Vrijdag |
| dies veneris | vrijdag |
| dies | dag |
| dieswegen | daarom |
| dieszak | binnenzak, zak in rok aan de binnenzijde |
| diete | honorarium voor schepen, baljuw etc. |
| diets | verzamelnaam voor alle dialecten (het diet = het volk), ook gezien als Nederlands |
| diffameren, diffamatie | roddelen, kwaadspreken |
| different | geschil, onenigheid |
| differeren | uitstellen |
| diffidentie | ongelovigheid |
| diffrey | vergoeding van kosten |
| digamus | voor de tweede maal gehuwd |
| digereren | verteren |
| digestie | vertering |
| dignitarius | hoogwaardigheidsbekleder |
| dignus | waardig |
| digressie | uitlopen |
| diis manibus sacrum | gewijd aan de zielen van de afgestorvenen |
| dijamanten | puisten |
| dijcken | dijken |
| dijkgraaf | hoofd van een waterschap |
| dijkschrijver | secretaris van het waterschap |
| dijnentsland | leenland |
| dijstel | peen |
| dil | meisje |
| dilator (exeptie) | vertragende verwering |
| dilatus | uitgesteld |
| dilay | uitstel |
| diligence | postkoets |
| diligentie | ijver, inspanning aandacht |
| dimerie | gebied waar de tienden belasting geheven werd |
| dimidium, dimidio | helft |
| dimidius, | half, |
| dimissio | uitzending van de apostelen, (15 juli) |
| dimissoriales dedi ad contra- | |
| hendum matrimonium | ik gaf verlofbrieven voor het voltrekken van een huwelijk |
| dimissoriales litterae | geloofsbrieven |
| dimissus | gezonden (wanneer de bruidegom door zijn pastoor naar de parochie van de bruid gezonden wordt om daar te trouwen) |
| dimittieren | ontslaan, ontslaan van een verplichting, een bruidspaar overschrijven, dat niet in de eigen parochie wil trouwen, het krijgt dan geloofsbrieven (dimissoriales litterae)van hun pastor mee waarin deze zijn instemming voor het sluiten, door een andere pastor geeft van het voorgenomen huwelijk. |
| dimsterheyd | schemering |
| dinc | rechtszaak |
| dincplichtich | verplicht om te verschijnen bij een rechtszaak |
| dincvluchtich | zich onttrekken aan de gerechtelijke behandeling van zijn zaak |
| dingboeken | boeken waarin opgetekend de processtukken, vaak niet meer dan alleen de namen van de partijen |
| dingelsdag | dag voor de rechtspraak bestemd |
| dingen | rechtspreken |
| dingepant | onderpand voor de gerechtskosten |
| dinger | pleiter |
| dinghuis | raadhuis waar in de dingbank of vierschaar was opgesteld |
| dinging | terechtzitting |
| dingmannen | getuigen |
| dingtael | terzake en duidelijke taal |
| dinxeldage, dinxdach | dinsdag |
| diocèse | bisdom |
| diocesis leodiensis | van het bisdom Luik |
| diocesis ruremondensis | van het bisdom Roermond |
| diocesis | bisdom |
| diploma's | wapenbrieven |
| dirimant | ongeldig makende huwelijksbeletselen zijn deze die de nietigheid van een huwelijk meebrengen de kerk heeft alle graden van verwantschap als ongeldig makend huwelijksbeletsel verklaard |
| dirimentibus (impedimentibus) | ( door, met) vernietigende beletsels |
| dirimentibus | vernietigende beletsels |
| discedere | weggaan, zich verwijderen |
| disceptator | scheidsrechter |
| discepteren | kijven |
| discessit | hij ging weg (= overleed) |
| discessus | dood (gegaan) |
| disch | armenbestuur |
| dischmeester | armbestuurder |
| discipline | (kerkelijke) tucht |
| discipulus | scholier, leerling |
| discorderen | tweedrachtig zijn |
| discretie | ter bepaling van, bijv. het gerecht |
| discretus | verstandig |
| discussi, discussem | betwisten |
| discutire | betwisten |
| disignare | aanwijzen |
| disimilis | ongelijk |
| disolveren | scheiden, ontbinden |
| dispensare | dispensatie verlenen |
| dispensatio | dispensatie, ontheffing |
| dispensatio affnitatis | vrijstelleng voor aanverwantschap |
| dispensatio consanguinitatis | vrijstellingvoor bloedverwantschap |
| dispensatio in bannis | dispensatie in de (3) huwelijksafroepen |
| dispensatio in uno banno | dispensatie in één roep |
| dispensator | rentmeester |
| dispensavi | ik heb vrijstelling verleend |
| dispensavit, dispensavita | heeft dispensatie verleend |
| dispenseren | vergeven, toestemmen |
| dispensier | hij die afweegt |
| disponeerende, disponeeren | beschikkende over |
| dispositie, dispositum | beschikking, wilsbeschikking in testament |
| dissenteria | dysenterie |
| dissentie | tweedracht |
| dissimuleren | veinzen |
| dissoluut | ontbonden |
| dissolveren | ontbinden |
| dissoneren | kwaad spreken |
| distinctio | onderscheid |
| ditionis caesariae | onder keizerlijk gezag, dito in een rijksland |
| dito | op de zelfde dag |
| diurnus | een dag durend |
| diuturna infirmitate | na een langdurige ziekte |
| diuturna languore | na een langdurige ziekte |
| divineren | raden |
| divortatus | gescheiden |
| divortie, divortium | echtscheiding |
| dix | afk. dixème, tiende |
| dix, dixième | tien, tiende |
| dix.huit, dix.huitième | achttien, achttiende |
| dixi, dixit, dixirunt | hij/zij heeft gezegd, zeggen, ik zei |
| dix.neuf, dix.neuvième | negentien, negentiende |
| dix.sept, dix.septième | zeventien, zeventiende |
| dlla. afk. domicella | juffrouw, jonkvrouw |
| dmt | afk. demeurant, overigens, afgezien daarvan, trouwens, |
| dmt | afk. dernièrement, onlangs, laatst, kortelings |
| dom | afk. domestique, dienstbode, bediende, huishoudelijk |
| domle | afk. domicile, woon-, verblijfplaats, vestigingsplaats, woning |
| dpt | afk. d 'une part... d' autre part, aan de ene kant ... aan de andere kant, |
| dql | afk. duquel =lequel, die, dat, welke, hetwelk |
| Dna. | afk. Domina, vrouwe des huize |
| Dnus. | afk. Dominus, heer des huize |
| dobbe | kuil of een in het veen gegraven water |
| dobbelsaelde schoun | dubbel gezoolde schoen |
| doblier | schaal, schotel |
| doceren | betogen, uitdragen, les geven |
| dochterkint | kind van een dochter |
| docieren | onderwijzen |
| doctus, doctissimus | geleerde, zeer geleerd |
| documents d'archives | archiefstukken |
| dode hand | geestelijke liefdadige instelling |
| dodehuus, doodehuys | sterfhuis |
| dodenroeper -ambt | aanspreker van een overlijden |
| doderbussteen | loden of stenen kogel voor de donderbus |
| doe | toen |
| doeckgewant | driehoekige doek, halsdoek , welke over de borst gekruist werd |
| doemen, dommen | veroordelen, kwaadspreken |
| doen cond | geven bericht van |
| doen kundich | maken bekend |
| doende craghte dezes | bij deze, door middel van dit |
| doernebosken | doornstruik |
| doerschoeringe | doorbraak, bv van een dijk |
| doets | ingemetselde grootte koperen ketel, ook vaak van ijzer |
| doeze | lompe meid, ook domme meid |
| dofsteen | tufsteen |
| dog | maar |
| dogter | dochter |
| dolator | timmerman, meubelmaker |
| dolerende | klagende, treurende |
| doleur | pijn |
| doliarius | tonnenmaker, kuiper |
| dollenhuis | gekkenhuis |
| doloribus partus | baringsweeën |
| D.O.M. | afk. Deo Optimo Maximoque, aan de heerlijke opperste God |
| dôme | kathedraal |
| domheer | lid van een kerkkapittel |
| domicella | jonkvrouw (dochter van de heer) |
| domicellus | jonkheer |
| domicile | woonplaats, verblijfplaats, vestigingsplaats |
| domicili citandi | woonplaats gekozen |
| domicilium | woning, woonplaats |
| domina | vrouwe |
| dominant | een erfelijke aanleg, die in het verschijningsbeeld sterk naar voorkomt en andere erfelijke aanleg overheerst |
| dominateur | een heer. |
| domine ne longe | 1e zondagvoor Pasen |
| dominica | zondag |
| dominine in tua misericordia | 1e zondag na Pinksteren |
| dominium | heerlijkheid, domein |
| Domino obiit | is gestorven in de Heer |
| dominus | heer, titel voor ridders en geestelijken |
| dominus fortitudo | 5e zondag na Drievuldigheid |
| dominus illuminatio mea | 3e zondag na Drievuldigheid |
| domistadium | hofstede, huiserf |
| domo propria | eigen huis |
| domus, domum | huis, naar huis |
| donatie causa mortis | schenking terzake van de dood |
| donatie inter vivos | gift onder levenden, een geschenk bij leven |
| donatio, danatie | schenking, gift |
| donation | schenkingsakte |
| donderbus | zwaar grof geschut, kanon |
| donderbuscloot, donderbussteen | loden of stenen kogel voor de donderbus |
| donjon | ronde (woon)toren van een kasteel |
| dood | heraldiekteken, weergegeven als geraamte met zandloper en zeis |
| doodbus | urn |
| doodelick kranck | doodziek |
| doodeur | deur in het huis welke alleen werd gebruikt door bruidspaar of voor begraven |
| doodsbeenderen | heraldiekteken, weergegeven met gekruiste dijbeenderen |
| doodsberichten | overlijdensaankondigingen |
| doodslager | moordenaar |
| doopgetuygen | doopgetuigen |
| doopjen | saus |
| door order | op last van, op bevel van |
| doorgriefd | (dodelijk) verwond |
| doornebomen | meidorens |
| doorstoten | doodsteken |
| doorstrijken | geselen, afranselen |
| doot | dood |
| dootevel | dodelijke ziekte |
| dootghicht | dodelijke kramp |
| doots | dood |
| dootslagersgoet | in beslagenomen goederen van iemand die een doodslag heeft gepleegd |
| dootvat | doodskist |
| dopen | sukkel |
| dopmaker | verkwister |
| doppeler | dobbelsteenmaker, dobbelsteenspeler |
| doppen | door een houten pen verbinden |
| dorch | door |
| Dordracum, Dordraci | Dordrecht, te Dordrecht |
| dorenkyst | huisje waarin gevaarlijke krankzinnigen werden opgesloten |
| doreschieten | het in gelijke delen verdelen van een erfenis |
| doreslach | vergiet |
| dormientes septem | langslaper, zevenslaper 27 juni |
| dornstag | donderdag |
| dorpman | dorpeling |
| dorpmeester | burgemeester |
| dorprecht | recht dat gold in bepaald dorp |
| dorpsboeck | register waarin aangetekend de belastingen |
| dorpscomme | kist waarin de bijzondere oorkonden van het dorp werden bewaard |
| dorremaent | maart |
| dorsum | rugzijde |
| dos adventitia | het door de vrouw in het huwelijk ingebrachte goed |
| dos inter nuptias | bruidsschat, huwelijksgift |
| dos profectitia | het door de man in het huwelijk ingebrachte goed |
| dos receptitia | terug te geven bruidsschat, |
| doswech | weg van 10 voet breedte, smalle landweg |
| dot | bruidsschat |
| dot | peet, peetoom |
| dotalitium | lijftocht |
| dotatus | geen (steun) meer genieten |
| Dotecum | Doetinchem |
| doteren | begiftiging |
| dötin | meter, peettante, huwelijksgift |
| dottor | doctor |
| douarie | deel van de gemeenschappelijke goederen die toebehoorden aan overlevende echtgenoot, weduwnaar, of weduwe |
| douariére | adelijke weduwe |
| doublet | dubbel exemplaar |
| douze, douzième | twaalf, twaalfde |
| doy | malloot |
| doyts | duiten, betaalmiddel, 1 doyts = 1/8 stuiver |
| Dp. | afk. op huw. akte, doopplaats |
| drachma, dragma | gewicht, 1 drachma = 3,906 gr |
| dragersgilde | zakkendragers gilde |
| dragts | gedragen, (tijdens zwangerschap) |
| drap | laken, wollen stof |
| drap | lijkkleed |
| drapier | lakenfabrikant |
| dreet | scheet |
| drei | draai |
| dreifaltigheitsfest | drievuldigheidfeest,1e zondag na Pinksteren |
| dreiköningstag | driekoningen 6 januari |
| dreizehnter tag | dertiende dag 6 januari |
| Drentse roede | lengtemaat = 4,12 m, onderverdeeld in 14 voeten |
| dreunen | schudden |
| drevelen | draven |
| dreyer | draaier |
| drgn | afk. dragonder |
| drieblad | heraldiekteken, klaverblad zonder steel met in punt uitlopende bladeren |
| driedeel | driekwart |
| driegroot | betaalmiddel, waarde anderhalve stuiver = zeven en een halve cent |
| driegrootspenninck | betaalmiddel, zilveren munt uit de tijd van ? |
| drie-guldenstuk | muntsoort, waarde gelijk aan 60 stuivers |
| drielander | betaalmiddel, zilveren munt |
| dries | driemaal |
| dries, driest, driesch | open pleintje, meestal driehoekig, met in het midden een drenk of drinkplaats voor het vee, ook braakland |
| drijdarm | vreetzak |
| drije sondaeche proclamatien | afkondiging op 3 opeenvolgende zondagen |
| drinkelbier | bier voor eigen gebruik, zelf gebrouwen bier |
| drits héréditaires | aangeboren rechten |
| droefaard | ellendeling |
| droes | duivel |
| droggen | kruiden |
| droit d'ainesse | eerstgeboorterecht |
| droit de desherence | de leenheer bezat het recht de goederen van de leenman in bezit te nemen indien zich, bij diens overlijden, geen erfgenaam aanbood |
| droit de formariage | huwelijk buiten het rechtsgebied van de landheer, recht betaald om dat huwelijk aan te gaan |
| droochscheerder, droogscheerder | lakenscheerder, lakenbereider |
| dropsteen | soort kalksteen |
| drossaard | drost, baljuw |
| drossaardschap | gebied van de drossaard |
| drossardus | drossaard, drost, benaming voor drossaard, baljuw en schout in Noord-Nederland |
| drost | ambtenaar die belast was met het toezicht op de justitie en het terugdringen van misdrijven die niet onder de gewone rechtspraak valt |
| drostin | vrouw van de drost |
| druil | minnespel |
| druit | kerel |
| drumpelmeid | dienstmeisje dat niet inwonend was |
| Drusoburgum | Doesburg |
| druut | vriend, makker |
| druypens | glooiing, helling van dijklichaam |
| Ds. | afk. op huw. akte, dispensatie |
| Ds | dominee |
| DTB | afk. doop-trouw- en begraafregisters |
| dubbeld'uw | baljuw |
| dubbele stuiver | muntsoort, waarde gelijk aan 2 stuivers |
| dubitum | twijfelen |
| dubium | twijfel |
| dubler | timmerman |
| duc | hertog |
| ducatu geldriae | in het hertogdom Gelder |
| ducatu limburgensi | in het hertogdom Limburg |
| ducatus, -us | hertogdom |
| ducentesimus | 200e |
| ducenti, -esimus | tweehonderd (ste) |
| duché | hertogdom |
| duchesse | hertogin |
| ducissa | hertogin |
| ducussio, -nis | het betwisten (van bv een vordering) |
| Dudmala / Dumella | Dommel |
| duijstermaent | december |
| duim | lengtemaat = 2,54 cm, oorspronkelijke de breedtemaat van een menselijke duim |
| duimekruit | geld |
| duimelen | drukken |
| duimijseren | handboeien |
| duimschuive | duimschroeven |
| duis | duiten |
| duist | duizend |
| duit | betaalmiddel, waarde = 1/8 deel van stuiver |
| duits(zn) | Germaans, Nederlandse taal |
| duitse | Nederlander (lees als diets) |
| duizendhout | hoeveelheid, 1 duizendhout = 1011 stuks |
| dukke | zwangere vrouw |
| dukketon | betaalmiddel, zilveren rijder |
| dul | woest, razend |
| dulciarius | suikerbakker |
| dulde | bouwvallig |
| dum clamarem ad dominum | 9e zondag na Drievuldigheid |
| dum medium silentium | zondag na Kerstmis |
| dum viveret | tijdens zijn leven |
| dum | tijdens, toen hij leefde |
| dundoekse (kap) | van fijn linnen (gemaakte kap) |
| duo | twee |
| duo et viginti | twee en twintig |
| duodecennis | twaalfjarig |
| duodecim | twaalf |
| duodecimus | de twaalfde |
| duodetriginta | achte en twintig |
| duodevicesimus | achttiende |
| duplex vidua | tweemaal weduwe |
| duplex, plicis | dubbel, twee keer |
| duplicieren | tweede antwoord geven |
| duplijcque, duplique | wederwoord op de repliek van de eiser |
| duplikieren | verdubbelen, overschrijven in gelijke vorm |
| durg ordinantie van | op last van |
| Durninum | Deurne |
| duske | boerenmeisje |
| duufhuus | grote duiventil |
| dux | aanvoerder, hertog |
| duxit in matrimonium | huwde |
| duysenten | duizendste |
| Dvt | afk. devant, voorkant, voorzijde |
| D.V. | afk. Deo Volente, Gods wil |
| dwale, dwael | doek, handdoek |
| dwarsbalk | heraldiekteken, gevormd door twee horizontale lijnen in het midden van het veld ,ook faas of balk genoemd |
| dwarsbalkgewijs | faasgewijs, heraldiekteken, figuren zijn zodanig geplaatst alsof zij een dwarsbalk vormen |
| dwarshout | galg |
| dwinghuis | tuchthuis |
| dysenteria dysenterie, | buikloop |
| dysuria | moeilijkheid om te urineren |